1 Primaire gegevens

Titelbeschrijving:                  

Auteur:                                     Eduard Douwes Dekker (pseudoniem: Multatuli)
Titel:                                         Max Havelaar, of De Koffieveilingen der
                                                  Nederlandsche Handel-Maatschappij.                                
Plaats/ jaartal van uitgave:  Amsterdam, 1860
Uitgeverij:                                De Ruyter
Genre:                                      Roman, geschiedenis, politiek

2 Inhoud (samenvatting)

Batavus Droogstoppel is makelaar in koffie. Hij wil een boek gaan schrijven over zijn handel. Dan ontmoet hij een oude schoolvriend, Max Havelaar. Droogstoppel noemt hem Sjaalman, omdat hij geen jas draagt, maar een ‘soort sjaal die over zijn schouders hangt’. Sjaalman vraagt hem of hij een pak manuscripten wil verwerken en uitgeven. Droogstoppel ontdekt dat hij wel een paar delen uit dat pak kan gebruiken en neemt het aan. Hij laat zijn medewerker [= een zoon van een zakenpartner die hij wil houden], de Duitser Ernest Stern, de belangrijkste delen uitzoeken. Deze maakt echter een verhaal van de ervaringen van Havelaar in Lebak in plaats van een studie over de koffiehandel.

Er wordt verteld, dat Max Havelaar werkzaam is in Lebak in Indië. Hij is daar assistent-resident en ziet het als zijn plicht, de misstanden in Lebak aan te pakken. Er wordt uit de doeken gedaan dat de regent, een inlandse leider, mede schuldig is aan de slechte situatie van de Javanen. Deze buit zijn eigen volk uit, door ze onbetaalde arbeid op zijn land te laten verrichten. In het archief van zijn voorganger staan hierover gegevens vermeld. Ook de resident van Bantam, Slijmering, is bekend met deze gegevens.

Droogstoppel vindt het nodig om een ‘meer solide’ hoofdstuk in te bouwen. Hij geeft zijn commentaar op het, volgens hem, oninteressante verhaal over Lebak. Hij beschrijft een preek van dominee Wawelaar. Hij betrapt Stern op het voordragen van poëzie en laat hem voor straf een aantal gedichten analyseren. Droogstoppel is namelijk een puur materialistisch persoon, die niets moet hebben van ‘zwevend’ taalgebruik, als in poëzie gebruikt wordt.

De levensgeschiedenis van Havelaar komt aan het licht en het blijkt, dat deze niet geheel vlekkeloos is. Hij wil de misstanden aanpakken, maar de regent is niet voor rede vatbaar. Havelaar beschrijft in het verhaal van Saïdjah en Adinda de leefomstandigheden in Lebak. Havelaar besluit de regent aan te klagen bij Slijmering. Slijmering ontvangt geld van de regent en vraagt Havelaar zijn aanklacht in te trekken. Dat weigert Havelaar, zodat de zaak bij de Gouverneur-generaal terechtkomt. Havelaar neemt ontslag en wacht op een reactie van de Gouverneur-generaal. Die krijgt hij niet.

Multatuli neemt nu zelf het woord en stuurt Stern en Droogstoppel weg. Hij heeft genoeg van zijn scheppingen , hij heeft ze niet meer nodig. Hij legt de twee doelen van zijn boek uit: ‘Ik wilde in de eerste plaats het aanzijn geven aan iets dat als heilige poesaka (erfstuk) zal kunnen bewaard worden voor Max en zijn zusje, als hun ouders zullen zijn omgekomen van ellende.’… ‘En in de tweede plaats: ik wil gelezen worden. (door staatlieden, letterkundigen, handelaren, Gouverneurs-generaal in ruste, enz.)

Bron: https://www.verdec.com/hulpje/boekvers/max.htm
Voor andere samenvattingen zie:
https://www.scholieren.com/verslag/zekerwetengoed/max-havelaar-multatuli
http://literatuurlijn.nl/romantiek/multatuli/max-havelaar-samenvatting/

3 De Verdieping

3.1 Compositie en tijdsverloop
Er lopen twee verhaallijnen naast elkaar. De eerste speelt zich af in 1856 (de gebeurtenissen in Indië). Deze verhaallijn wordt verteld in de verleden tijd. De tweede verhaallijn speelt zich af in 1860, het jaar waarin het boek geschreven werd. Deze verhaallijn wordt verteld in de tegenwoordige tijd. Het begin van het verhaal speelt zich af rond 1842, dit kan ook als een aparte verhaallijn worden beschouwd.

Er wordt in het boek gebruikgemaakt van flash-backs, maar de aparte verhaallijnen lopen grotendeels chronologisch. Ook bestaat het boek uit vele tijdsvertragingen. Deze tijdsvertragingen worden veroorzaakt omdat de schrijver de omgeving uitvoerig beschrijft en ook wordt de tijd vertraagd wanneer Havelaar over zijn geschiedenis vertelt.

3.2 Ruimte
Het begin van het boek speelt zich af in Sumatra, toen Havelaar nog jong en avontuurlijk was. Vervolgens speelt het verhaal zich af in Indië, in de streek Lebak. Havelaar was toen inmiddels volwassen. Het laatste gedeelte van het verhaal speelt zich af in Nederland, in Amsterdam. Hier is Havelaar erg arm.

3.3 De wijze van vertellen
In het boek is sprake van een meervoudig vertelperspectief. Het verhaal is geschreven vanuit drie personen. In het eerste deel is Droogstoppel aan het woord als ik-verteller. Daarna is Stern aan het woord als ik-verteller. Dit verhaal volgt in grote lijnen de werkelijke belevenissen van Max Havelaar (zoals Dekker hier wordt genoemd) als assistent-resident in Nederlands-Indië. Tussendoor komt Droogstoppel ook nog een aantal keer aan het woord. Aan het einde van het voorlaatste hoofdstuk neemt de schrijver, met het pseudoniem Multatuli, zelf het woord. In dit deel bedankt hij onder andere Stern, scheld hij Droogstoppel uit en richt hij zich tot Willem II.

3.4 Thema
De strijd tegen het onrecht en poging tot eerherstel:
Dit thema geeft aan welk doel de schrijver met het boek wil bereiken.
Multatuli beschrijft de situatie van de Indiërs. Zij worden onderdrukt, zij worden uitgebuit. En dit allemaal omdat de mensen uit het westen daar komen en de hoofden van de inlanders onder de knie krijgen. Dit gaat dan zo ver dat de inlandse hoofden hun eigen volk gaan uitbuiten. Multatuli schrijft hierover. Hij protesteert, wil er iets aan gaan doen, daarom heeft hij dit boek geschreven, maar het boek heeft niet zo goed uitgepakt als hij wilde. Mensen lazen het boek, vonden het mooi, maar niemand kwam in actie en Multatuli wilde juist iets bereiken met dit boek.

Havelaar voelt zich diep gekwetst door de bestuurders, die hem niet serieus nemen in zijn pogingen om de situaties in het land te verbeteren.

Macht:
Macht is een belangrijk thema in het boek. Het gaat over de macht van de regenten in Nederlands-Indië en de Nederlanders in het gebied. Over de uitbuiting van de heersers en de inwoners, de koffie-industrie en hoe Multatuli aanspraak maakt op de macht van de Koning om hier iets aan te veranderen.

Discriminatie en racisme:
Discriminatie en racisme komen veel voor in deze roman. Het gaat namelijk over de uitbuiting van de lokale bevolking in Nederlands-Indië, door de Nederlanders.

3.5 Personages
Max Havelaar: Max Havelaar is een 35-jarige man die werkzaam is als assistent-resident in Lebak, Indië. Hij is getrouwd met Tine en heeft een zoontje, Max, en een dochtertje. Havelaar is sociaal bewogen en wil iets doen tegen de slechte omstandigheden waarin de inlanders leven. Hij is een heroïsch figuur in het verhaal, maar kan in feite niets uitrichten. Hij is eerlijk en intelligent. Hij is een rond karakter.
In het verhaal veranderd zijn situatie steeds: eerst is hij een jonge avontuurlijke man in Sumatra, daarna een volwassen man in Lebak en later een arme man in Nederland.

Batavus Droogstoppel: Droogstoppel is het prototype van een benepen, gierig man zonder een greintje fantasie, die erg ingenomen is met zichzelf. Droogstoppel is een makelaar in koffie, die zeer materialistisch is ingesteld. Zijn principe is ‘waarheid en gezond verstand’. Poëzie is veel te zweverig voor hem. Hij vindt zichzelf heel slim, maar hij is eigenlijk een bekrompen figuur. Hij hangt het christelijke geloof alleen aan, als hem dat uitkomt. Hij is een type. Hij benadrukt steeds dat hij ‘’makelaar in koffie is bij firma Last & Co. Lauriergracht 37 in Amsterdam’’. Ook maakt hij geen psychologische groei door in het verhaal.

Ernest Stern: Stern is een Duitse volontair. Hij is de zoon van een grote industriële zakenman met wie Droogstoppel vrienden moet blijven. Droogstoppel laat Stern uit het pak van Sjaalman het verhaal van Max Havelaar vertellen. Stern is ook een soort held in het verhaal, doordat hij sympathie heeft voor Max Havelaar en aan de lezers laat zien dat deze sympathie logisch zou moeten zijn. Over Stern zelf komen we weinig te weten, behalve de mening van Droogstoppel.

Sjaalman: Sjaalman is het alter-ego van Max Havelaar. Hij heeft deze naam, omdat hij altijd een sjaal droeg. Hij is een oude schoolvriend van Droogstoppel. Hij is een idealist, utopist en een oud-Indiëganger.

3.6 Titel, ondertitel en motto
Titelverklaring:
De titel van het boek ‘’Max Havelaar’’ is de naam van de hoofpersoon.

Ondertitel:
De ondertitel ‘’of De Koffieveilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij'', slaat op een boek, dat Droogstoppel samen met Stern over de koffiecultuur wil schrijven. Deze koffiecultuur levert de Nederlandse Staat namelijk zeer veel inkomsten op.

Motto:
Als ''motto'' fungeert een Onuitgegeven toneelspel waarin Lothario – hoewel onschuldig – veroordeeld wordt tot ophanging omdat hij schuldig zou zijn aan eigenwaan. Met dit motto verwees Dekker naar de mensen die hem zouden verwijten zelfingenomen te zijn, wanneer hij zich in Max Havelaar vrij pleitte van schuld.
De uitdrukking ‘Barbertje moet hangen’ is ontstaan door het motto en betekent:
Er moet altijd een schuldige worde aangewezen, ook al is er niemand schuldig.
Multatuli is ontslagen door aan te kaarten wat fout ging in Nederlands- Indië.
Maar hij heeft dus niks fout gedaan à Barbertje moet hangen.

3.7 Motieven
Bij het thema ‘’ De strijd tegen het onrecht en poging tot eerherstel’’, spelen de volgende motieven een rol: ambtenarij en onrecht en uitbuiting (en de strijd daartegen). Ook wordt kritiek gegeven op de kerk en op de samenleving.

Ambtenarij:
De gebeurtenissen in deze roman worden veroorzaakt door het ambtenarensysteem in Nederland en Nederlands-Indië. Je komt veel te weten over de machtsverhoudingen in Nederlands-Indië en hoe de lokale bevolking daar wordt uitgebuit.

3.8 Schrijfstijl
De schrijfstijl van Multatuli in Max Havelaar was goed te volgen (in de nieuw Nederlandse versie). Volgens Multatuli moest taal altijd sprankelen, leven, alsof er iemand vanaf het papier sprak tegen de lezer. Max Havelaar heeft daarom een suggestie van losheid, alsof alles in één keer op papier was gezet. Dit is bij Max Havelaar waarschijnlijk ook het geval geweest. Multatuli schreef het boek namelijk in een zeer korte tijd.

3.9 Structuur
Max Havelaar bevat raamvertellingen en minstens twee hoofdthema's, waarvan het ene min of meer losstaat van het andere. Het verhaal wordt verteld door drie 'auteurs': Droogstoppel, Stern en Multatuli. Het is dankzij deze structuur een typisch voorbeeld van een dubbelroman (een verhaal waarin meerdere schrijvers elkaar afwisselen).

4 Keuzeopdracht (Maak voor een personage een ansichtkaart en schrijf iets aan dat personage)